Z czasem czaprak przerobiono na szatę liturgiczną (kapę) doszywając do niej prostokątną bordiurę. Pochodzący z XVII-wiecznej Turcji zabytek zachwyca misternym, efektownym haftem wykonanym srebrną nicią na najwyższej jakości granatowym aksamicie. Natomiast doszyty fragment materiału wydaje się być już w nieco gorszym gatunku.
Cenną zabytkową kapę z chełmżyńskiego kościoła nosił Prymas Tysiąclecia, kardynał Stefan Wyszyński podczas celebrowanych w Chełmży uroczystości 1000-lecia Chrztu Polski w 1966 r.
W XVII w. praktyka przerabiania zdobycznych czapraków tureckich na liturgiczne kapy lub ornaty nie była ewenementem. Tureckie pochodzenie ma np. tkanina kapy w zbiorach klasztoru Paulinów na Jasnej Górze. Nie bez znaczenia była tu dekoracyjność orientalnych motywów popularna w Polsce już we wcześniejszych okresach. Starając się zachować integralność oryginału nierzadko korzystano z usług wyspecjalizowanych warsztatów tkackich.
Przez wzgląd na terminologiczna dyscyplinę warto podkreślić, że w chełmżyńskiej katedrze znajduje się czaprak przerobiony na kapę, a nie na ornat (w źródłach internetowych te dwa pojęcia bywają mylone lub traktowane synonimicznie). Uściślijmy zatem, że ornat to ozdobna szata liturgiczna, stosowana w liturgii rzymskokatolickiej, starokatolickiej, luterańskiej i anglikańskiej, noszona przez duchownego do mszy świętej, zakładana przez głowę. Natomiast kapa to ozdobna szata liturgiczna używana przez duchownego do uroczystości poza mszą świętą; ma formę długiej peleryny sięgającej ziemi, narzucanej na ramiona i zapinanej na piersiach.
Z kolei czaprak lub potnik to okrycie konia (filcowe, wełniane lub wykonane z innych materiałów) przeznaczone pod siodło w celu ochrony grzbietu konia przed otarciami; chroni także siodło przed potem konia; w okresie staropolskim zwykle opracowane bardzo dekoracyjnie i świadczące o zamożności i pozycji właściciela.
Literatura i źródła
Żmudziński J., 2017, Gest wotywny Marii Kazimiery, [w:] Anna Kalinowska, Paweł Tyszka (red.), Maria Kazimiera Sobieska (1641–1716). W kręgu rodziny, polityki i kultury, seria Zamek Królewski w Warszawie - Muzeum. Studia i Materiały, VI, Warszawa.
Niecodzienne zwiedzania bazyliki pw. św. Trójcy w Chełmży - wykład ks. kan. Krzysztofa Badowskiego wygłoszonego w dniu 14.08.2023 r.
Fotografia
Kapa wykonana z czapraku Wezyra w chełmżyńskiej katedrze
fot. A. Nowicka, 2023
(c) Pracownia Interpretacji Dziedzictwa. 2023