Powstanie tej kalwarii związane jest z ruchem pielgrzymkowym rozwijającym się wraz z kultem słynącej łaskami XV-wiecznej figury Ukrzyżowanego Pana Jezusa umieszczonej w ołtarzu głównym karmelitańskiego kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny.
Kalwaria jest jednym z najważniejszych i najcenniejszych dzieł sztuki sakralnej na Ziemi Pałuckiej, a ponadto należy do największych w Polsce malarskich przedstawień pasyjnych. Klasycystyczne w formie polichromie wykonano na przełomie XVIII i XIX w., a ich autorstwo przypisuje się Antoniemu Smuglewiczowi (1740-1810). Domniemany Autor pochodził z artystycznej rodziny - był synem artysty malarza i nauczyciela malarstwa Łukasza Smuglewicza i bratem artysty malarza Franciszka. Pracował jako jeden z nadwornych malarzy króla Stanisława Poniatowskiego. Dekorował polichromiami m.in. zamek Ujazdowski i pałac w Lubostroniu.
Namalowane stacje drogi krzyżowej znajdują się w ściennych blendach arkadowych długiego, założonego na planie litery „L” krużganka łączącego zespól klasztorny z wieżą kościoła i z jego prezbiterium. W jego trzech narożnikach usytuowano kwadratowe kaplice.
Podatne na erozję malarskie sceny stacji drogi krzyżowej były w przeszłości kilkakrotnie przemalowywane. Obecnie po długotrwałej konserwacji przeprowadzonej z inicjatywy proboszcza ks. Michała Kosteckiego przez Zakład Konserwacji Malarstwa i Rzeźby Polichromowanej UMK w Toruniu kalwaria odzyskała pierwotny wygląd. Całkowity koszt renowacji zabytku wyniósł 1.146.900,00 zł (w tym 241.000,00 zł pochodziło z Urzędu Marszałkowskiego w Toruniu - środki budżetowe oraz unijne, 125.000,00 zł z Urzędu Miejskiego w Kcyni, 190.000,00 zł od Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Toruniu, 23.300,00 zł z budżetu powiatu nakielskiego, a 566.800,00 zł stanowiło środki własne Parafii - w tym 20.000,00 zł dar jednej z rodzin).

Literatura
Kcynia info - https://kcynia.info/unikalnosc-kcynskiej-kalwarii/ (dostęp: 15.06.2023)

Fotografia
Kalwaria kcyńska - retusz i korekta: Rafał G. Nowicki