Pewien szczątkowy obraz kolorystyki średniowiecznej architektury dają m.in. fragmenty ocalałych polichromii. W regionie kujawsko-pomorskim wiele interesujących pod tym względem materiałów dostarcza norbertański kompleks klasztorny w Strzelnie. Jak pisze K. Sulkowska-Tuszyńska (2021) pojedyncze wzmianki dotyczące kolorystyki bazyliki w Strzelnie pojawiały się w rozproszonych artykułach publikowanych już w XX w. np. w publikacjach Z. Kępińskiego (1946), K. Józefowiczównej (1978). W następnych latach wiedzę na ten temat znacznie wzbogaciły wyniki prac archeologicznych prowadzonych w strzeleńskim klasztorze norbertanek w latach 1981-1986 i 2000-2004, prac konserwatorskich mających miejsce w okresie 2000-2003, czy remontowo-budowlanych  (publikacje J. Chudziakowej 1990, K. Sulkowskiej-Tuszyńskiej 2006, D. Karczewskiego 2001 i in.). Odkryte w Strzelnie resztki romańskich polichromii datowano na XIII w. (Chudziakowa 1990, Sułkowska-Tuszyńska 2006), dopuszczając jednak, że mogą być one wcześniejsze. Nie wykluczano także, że rzeźba architektoniczna w strzeleńskiej bazylice mogła być podmalowywana. (Sikorski 1994, Sułkowska-Tuszyńska 2006). Obok malowideł o proweniencji romańskiej badania wykazały istnienie gotyckich malowideł figuralnych, usytuowanych w absydzie prezbiterium oraz ornamentów geometrycznych, pod wieżami zachodnimi (Sułkowska-Tuszyńska 2006).
Kwerenda literatury i badania własne prowadzone przez K. Sułkowską-Tuszyńską (2021) pozwoliły wyróżnić na powierzchniach kamiennych i ceglanych (ściany, filary, rzeźba figuralna) bazyliki w Strzelnie  kilka przestrzeni malarskich powstałych pomiędzy XIII a I poł. XIV w. Są to:
1. kremowy twardy tynk z około II poł. XIII wieku,
2. tynk gładzony o ugrowo-zielonkawym odcieniu pod polichromiami figuralnymi (XIII w.),
3. czerwonożelazisty tynk na filarach i ścianach pomiędzy transeptem a nawami bocznymi,
4. bordowożelazista warstwa malarska na kolumnach międzynawowych (ok. II poł. XIII w.,
5. „dywanowy” ornament z rombów kremowo-niebiesko-różowych z czarną konturówką (kon. XIII w.),
6. wieloelementowa scena figuralna na ścianie absydy prezbiterialnej; wg Marii Kiepuszewskiej wizja Sądu Ostatecznego (XV/XVI w.),
7. geometryczne motywy takie, jak:
- trójkolorowe pasy bordowo-biało-żółte, o szerokości około 10-14 cm, na łukach i obramieniach,
- jasnobordowe prostokąty (20 × 30 cm) tzw. bonie; obecnie datowane na XV w.
Główną barwą dekoracyjną w bazylice była czerwień stosowana na bieli pokrywającej tło większych powierzchni ścian. Różnymi odcieniami czerwieni pokrywano także rzeźby i detale architektoniczne. Rzadziej używano innych kolorów: czerni, ugru, błękitu i różu. W Strzelnie od XIV w. elementem dopełniającym barwność przestrzeni wnętrza prawdopodobnie mogło być światło przenikające przez witraże  wstawiane w ołowiane ramki o szerokości 4-5 mm.
Z powyższego krótkiego przeglądu wynika, że malarskie dekoracje przestrzeni sakralnych szeroko stosowano już w XII i w I poł. XIII w. Nierzadko były to realizacje na wysokim poziomie artystycznym np. w cysterskich opactwach w Trzebnicy, w Jędrzejowie, w Wąchocku. XII i XIII-wieczna malatura ścian średniowiecznej architektury odkrywana jest także w małych, parafialnych kościołach np. Marwice na ziemi lubuskiej, Moryń koło Gryfina, Tropie nad Dunajcem (Walicki 1971, Świechowski 2009).
Kolor w przestrzeni sacrum wieków średnich nie jest zjawiskiem rzadkim i odosobnionym. Jak zauważa wybitny miediewista i historyk sztuki M. Pastoureau (2006) kościoły w całej ówczesnej chrześcijańskiej Europie były „wielobarwnymi świątyniami koloru”. Artystyczny program  wnętrza monumentalnej architektury romańskiej i gotyckiej o wiele bardziej wykorzystywał kolor niż wynikałoby to z naszych współczesnych wyobrażeń. Niestety, w XIX w. w wyniku przekonania o surowości romańskiej i gotyckiej architektury średniowieczne polichromie pokrywano nowym tynkiem lub skuwano celem wyeksponowania ascetycznych kamiennych murów. Wcześniej także niemało szkód spowodował protestantyzm, który przejmując część katolickich świątyń redukował wszelkie ozdoby i ornamenty (Sułkowska-Tuszyńska 2021).

Literatura
Chudziakowa J., 1990, Zespół architektury romańskiej w Strzelnie w świetle najnowszych badań, „Acta Universitais Nicolai Copernici”, Archeologia 13, s. 5-27.
Józefowiczówna K., 1978, Trzy romańskie klasztory, [w:] Cz. Łuczak (red.) Studia z dziejów ziemi mogileńskiej, Poznań, s. 165-266.
Karczewski D., 2001, Dzieje klasztoru Norbertanek w Strzelnie do początku XVI wieku, Inowrocław.
Kępiński Z., 1946, Odkrycie w Strzelnie, „Biuletyn Historii Sztuki i Kultury”, R. VIII, Nr 3/4, Warszawa, s. 202-207.
Pastoureau M., 2006, Średniowieczna gra symboli, Warszawa.
Sikorski Cz., 1994, Historia budowlana strzeleńskich kościołów, [w:] R. L. Andrzejewski (red.) Z dziejów Strzelna, Gniezno, s. 29-46.
Świechowski Z., 2009, Katalog architektury romańskiej w Polsce, Warszawa.
Sułkowska-Tuszyńska K., 2006, Klasztor Norbertanek w Strzelnie (XII-XVI w.), Sacrum i profanum, UMK Toruń.
Sułkowska-Tuszyńska K., 2021, Kilka uwag o kolorystyce bazyliki norbertanek w Strzelnie w XIII i XIV w., Slavia Antiqua LXII (2021), s. 348-374.
Walicki Z., 1971, Dekoracja architektury i jej wystrój artystyczny, [w:] M. Walicki (red.) Sztuka polska przedromańska i romańska w Polsce do schyłku XIII w,, cz. IV, Warszawa, s. 197-248.

Fotografia
Rafał G. Nowicki - fragment polichromii w jednej z kaplic w bazylice Św. Trójcy i Najświętszej Maryi Panny w Strzelnie