Szlaki dziedzictwa sakralnego Bydgoszczy i regionu kujawsko-pomorskiego
Pracownia Interpretacji Dziedzictwa

Szlak Kazimierzowski (szlak wirtualny; propozycja dr. hab. Zbigniewa Zyglewskiego)


Źródła pisane odnotowują  pojedyncze lub kilkukrotne pobyty króla m.in. w Inowrocławiu, Kruszwicy, Chodczu, w Bydgoszczy, Kowalu, Murzynnie, Pakości, Raciążku, Trzęsaczu, Wierzbiczanach i prawdopodobnie Gniewkowie. „Dla turysty sam fakt pobytu króla jest mało atrakcyjny, - słusznie zauważa autor koncepcji Szlaku Kazimierzowskiego Z. Zyglewski (2012) - powinien być poparty artefaktami. Niestety do dni naszych zachowało się niewiele śladów z tamtych czasów. Swoistym ekwiwalentem mogą być obiekty wzniesione późnej, w następnym stuleciu, lecz w tym samym stylu - gotyckim. (…) Powtarzana maksyma, iż król zastał Polskę drewnianą a zostawił murowaną, kojarzy się ze sztuką gotycką. (…) Najwięcej zabytków z czasów kazimierzowskich można odnaleźć w Brześciu Kujawskim (…). Niewiele mniej pod względem zabytków z czasów ostatniego Piasta (a może łokietkowych) znajduje się w Radziejowie. Znakiem rozpoznawczym Kruszwicy natomiast jest „Mysia Wieża”, pozostałość po zamku Kazimierza Wielkiego (…) Na Kujawach podobnie jak w innych regionach kraju, mamy szereg miejscowości związanych z Kazimierzem Wielkim, chociaż władca ten w nich nie bywał, przynajmniej my o tym dzisiaj nie wiemy. Monarcha obdarzał je przywilejami, często wielokrotnie. Dotyczyło to wszystkich miejscowości - wsi i miast niezależnie od ich właściciela, a więc królewskich, rycerskich, kościelnych (w tym zakonnych). (…) Połączenie tych miejscowości, gdzie przebywał król oraz tych, które uzyskały od niego jakieś dokumenty, da osnowę szlaku turystycznego.”
„Szlak Kazimierzowski” poprowadzony przez dużą część woj. kujawsko-pomorskiego obejmuje mniej znane walory kulturowe, zlokalizowane zwykle w niewielkich miejscowościach i nierzadko pomijane przez popularne opracowania i główne szlaki turystyczne. Rozlokowane na szlaku przykładowe obiekty zabytkowe o randze krajowej są bogactwem kulturowym  Kujaw, chociaż turystycznie i promocyjnie nie zostały w pełni zagospodarowane. Wyeksponowanie ich na „Szlaku Kazimierzowskim” i ewentualna promocja szlaku jako całości niewątpliwie wpłynęłaby na atrakcyjność regionu, ale też wypromowałaby i zwróciłaby szerszą uwagę na zabytki, które jako pojedyncze są skazane na zapomnienie. Wyznaczony w ten sposób szlak ostatniego Piasta powinien służyć promocji terenu, nie poszczególnych miejscowości (Zyglewski 2012). Proponowany szlak ma ponad 500 km długości i jako całość nadaje się dla objazdów samochodowo-autokarowych. Poszczególne jego odcinki, często niezwykle malownicze krajobrazowo, można pokonywać pieszo lub rowerem łącząc je z już wytyczonymi, lokalnymi szlakami pieszymi. Koncepcja „Szlaku Kazimierzowskiego” obejmuje w większości następujące miejscowości:

Byszewo - najwcześniejsza lokalizacja cystersów na Kujawach,
Koronowo - konwent pocysterski; zbiór sarmackich portretów trumiennych,
Nowy Jasiniec - relikty zamku gotyckiego,
Topolno - kościół pw. NMP z XVII w., pałac z XIX w., grodzisko z XI w.,
Trzęsacz - zabudowania dworskie z XIX w., (udokumentowany pobyt króla),
Fordon - synagoga żydowska z początku XIX w., pozostałości grodziska Wyszogród,
Bydgoszcz - fara bydgoska z XV w. na miejscu dawnej świątyni drewn. (udokumentowany pobyt króla),
Łabiszyn - zabytki sakralne i świeckie z XVII, XVIII, XIX w.,
Lubostroń - klasycystyczny pałac palladiański z XIX w., park,
Pakość - XVII-wieczna kalwaria (udokumentowany pobyt króla),
Kościelec - romański kościół św. Małgorzaty, zespół pałacowo parkowy z XIX w.,
Inowrocław - kościół NMP z końca XII w., kościół św. Mikołaja z XIV w. i in.,
Parchanie - dawny majątek gen. Władysława Sikorskiego, zespół podworski i kościół z XIX w.,
Wierzbiczany (udokumentowany pobyt króla), neorenesansowy pałac rodziny von Roy (budowany w latach 1845–1846),
Gniewkowo - kościół par. pw. św. św. Mikołaja i Konstancji, XIV, zabytki świeckie (udokumentowany pobyt króla),
Murzynno - (udokumentowany pobyt króla),
Raciążek - kościół par. pw. Wszystkich Świętych, 1597-1612, ruiny zamku, XIV-XVIII i in. (udokumentowany pobyt króla),
Nieszawa - kościół par. pw. św. Jadwigi, XV, zespół klasztorny franciszkanów, XVIII-XIX i in.,
Bobrowniki - zespół kościoła par. pw. św. Anny, 1787, ruiny zamku, XIV/XV, (udokumentowany pobyt króla),
Włocławek - katedra pw. Wniebowzięcia NMP, ul. Gdańska 3, XIV/XV, XVI-XVII, 1891, kościół parafialny pw. św. Jana, ul. św. Jana, XVI/XVII, i in.,
Wieniec - park sanatoryjny, 1923,
Brześć Kujawski - kościół klasztorny dominikanów pw. św. Michała Archanioła, 2 poł. XIII, 2 poł. XVI, kościół par. pw. św. Stanisława, XIII i in. (udokumentowany pobyt króla),
Lubraniec - kościół par. pw. Świętej Trójcy, drewn., 1789, zespół dworski, k. XVIII, XIX,
Sarnowo - zespołu grobowców megalitycznych,
Czamaninek - kaplica pw. św. Hieronima, drewn., 1771,
Orle - kościół par. pw. św. Doroty, drewn., 1775,
Kowal - kościół par. pw. św. Urszuli, k. XIV (udokumentowany pobyt króla),
Kłóbka, Kujawsko-Dobrzyński Park Etnograficzny,
Chodecz - kościół par. pw. św. Dominika, 1849-1850 (udokumentowany pobyt króla),
Wietrzychowice - rezerwat archeologiczny,
Izbica Kujawska -  kościół pw. Wniebowzięcia NMP, XV, pocz. XX.; kościół ewangelicki, k. XIX,
Radziejów - kościół par. pw. Wniebowzięcia MB, poł. XIV, XVI; zespół klasztorny franciszkanów - w tym kościół pw., Znalezienia Krzyża, k. XIV, klasztor, 1743 (udokumentowany pobyt króla),
Kruszwica - kolegiata pw. św.św. Piotra i Pawła, 1120-1130; ruiny zamku, tzw. Mysia Wieża, poł. XIV (udokumentowany pobyt króla),
Strzelno - zespół klasztorny norbertanek, kościół pw. św. Prokopa, poł. XII, XX,  kościół pw. Świętej Trójcy, XII/XIII, XIV, XVII,
Kwieciszewo - kościół par. pw. św. Marii Magdaleny, XV/XVI, kościół ewangelicki, ob. nieużytkowany, 1834-38,
Markowice - zespół klasztorny karmelitów trzewiczkowych, kościół pw. Nawiedzenia NMP, k. XVII-XVIII,
- klasztor, 1767, 1923.

Literatura
Zyglewski Z., 2012, Projekt turystycznego „Szlaku Kazimierzowskiego”, Zapiski Kazimierzowskie nr 8/2012, Kowal.
Rejestr zabytków NID - stan na 31 grudnia 2022 [on line] www.nid.pl (data dostępu: 14.03.2023).

Fotografia
Rys. M. Wachnik
- Plan reliktów wczesnośredniowiecznej bazyliki w miejscowości Kałdus w pow. chełmiński, pochodzi ze strony https://www.turystyka.torun.pl/art/printm?id_art=723 (data dostępu: 23.07.2023)

 

 

 

(c) Pracownia Interpretacji Dziedzictwa. 2023