Wirtualny szlak architektury sakralnej ziemi chełmińskiej ukazuje najstarsze zabytki sakralne zlokalizowane na tym terenie, a zarazem stanowiące najcenniejsze dokumenty historii regionu. W przeważającej części są to obiekty gotyckie, pochodzące z czasów państwa krzyżackiego, niektóre zawierają fragmenty romańskie lub są posadowione na miejscu wcześniejszych świątyń. Wchodzą one w skład gęstej sieci gotyckich kościołów wznoszonych tutaj w XIII i XIV w. Główne miejsca kulturowe na szlaku to:

Chełmno, kościół św. Piotra i Pawła,
ufundowany w XIV w.; pierwotnie dominikański, potem ewangelicki, obecnie filialny w parafii Wniebowzięcia NMP; zawiera detale wcześniejszej budowli romańskiej z XIII w.; wyposażenie wnętrza: późnobarokowe i rokokowe,

Chełmno, kościół Wniebowzięcia NMP (kościół farny),
najokazalsza świątynia w Chełmnie ufundowana w II poł. XIII w.; w późniejszych wiekach nie dokonywano znaczących modyfikacji; kościół odnowiono w XVII w. dodając barokowe wyposażenie wnętrza,

Chełmno, kościół św. Jakuba i św. Mikołaja,
dawny kościół klasztorny franciszkanów konsekrowany w poł. XIII w.; kilkakrotnie przebudowywany,

Chełmno, pocysterski kompleks klasztorny (konwent cysterek, potem benedyktynek)
zachowane zabudowania klasztorne z tzw. krużgankami krzyżackimi, od północy przylega doń tzw. „wieża Mściwoja” - pozostałość dawnej warowni krzyżackiej; w skład kompleksu wchodzi kościół pocysterski pw. św. Jana Chrzciciela i św. Jan Ewangelisty z połowy XIII w.,

Papowo Biskupie, kościół św. Mikołaja,
budowany na przełomie XIII i XIV w.; kościół kamienno-ceglany; wewnątrz gotyckie figury Madonny z Dzieciątkiem Jezus (w ołtarzu głównym), św. Katarzyny i św. Barbary,

Chełmża, kościół św. Mikołaja,
wznoszony w okresie XIII-XV w.; zniszczony w 1422 r. (wojna golubska), potem odbudowany; pierwotnie kościół farny, a w okresie od XIX do poł. XX w. - ewangelicki,

Chełmża, katedra św. Trójcy,
dawna katedra biskupstwa chełmińskiego, wznoszona od 1251 r. do pocz. XV w.; uszkodzony podczas wojny golubskiej,

Toruń, kościół Wniebowzięcia NMP,
wzniesiony w XIV w. przez franciszkanów jako część kompleksu klasztornego, w XVI w. przekazany protestantom, a w XVIII w. bernardynom; w 1821 r. zachowane zabudowania klasztorne rozebrano, a kościół przekazano parafianom,

Toruń, kościół św. Ducha,
późnobarokowy kościół z XVIII w. wybudowany dla gminy ewangelickiej, której w skutek „tumultu toruńskiego” odebrano kościół NMP; do końca II wojny światowej kościół należał do protestantów, po czym przejęli go jezuici,

Toruń, katedra św. Janów,
pierwszy kościół w tym miejscu zbudowano ok 1236 r., był użytkowany przez kilkadziesiąt lat; w pocz. XIV w. na jego miejscu powstała druga, większa świątynia; z tego okresu zachowało się m.in. prezbiterium; w II poł. XIV w. rozpoczęła się trzecia faza budowy kościoła - przedłużono wówczas korpus, dobudowano wieżę; dzisiejszy kształt kościół otrzymał w XV w.,

Toruń, kościół św. Jakuba,
gdy w 1264 r. na wschód od Starego Miasta Torunia lokowano Nowe Miasto pojawiła się potrzeba wzniesienia nowej świątyni; jej budowę rozpoczęto na pocz. XIV w.; obecnie kościół uznawany jest za wybitne dzieło artystyczne należące do najznamienitszych przykładów średniowiecznej architektury,
 
Golub-Dobrzyń, gotycki kościół św. Katarzyny,
klasycystyczny kościół z pocz. XIX w.,

Golub-Dobrzyń, kościół św. Katarzyny Aleksandryjskiej,
pochodzi z XIII w.; przebudowywany w XIV w., a obecną formę uzyskał w XIX w.; wyposażenie wnętrza barokowe z elementami gotyckimi, renesansowymi i neogotyckimi,

Osiek, kościół Wniebowzięcia NMP,
kościół wzniesiony na przełomie XIV i XV w.; wewnątrz znajduje się koronowany obraz Świętej Rodziny uznany za cudowny,

Brodnica, kościół św. Katarzyny,
początek budowy datowany jest na 1285 r.; kościół definitywnie ukończono pod koniec XIV w.;
wewnątrz m.in. zespół rzeźb 12 apostołów z poł. XIV stulecia.

Literatura
Birecki P., 2001, Dzieje sztuki w Chełmży, Chełmża.
Biskup M., Domasłowski J., (red.) 2003, Bazylika katedralna Świętych Janów w Toruniu, Towarzystwo Naukowe w Toruniu, Toruń.
Domasłowski J., Kościół Akademicki Św. Ducha w Toruniu. Dzieje – architektura – wyposażenie wnętrza, Rocznik Toruński, t. 21, 1992, s. 173-203.
Krantz-Domasłowska L., Domasłowski J., 1991, Kościół farny w Chełmnie, Towarzystwo Naukowe w Toruniu, Toruń.
Poklewski J., 1983, Sztuka Torunia i ziemi chełmińskiej 1233-1815, Wydawnictwo PWN, Warszawa.

Fotografia
Kościół św. Marcina w Chełmnie -
fot. R.G. Nowicki, 2023