Rozważając kwestię genezy stylu i ikonografii tych witraży warto zwrócić uwagę na ewentualność ich relacji ze średniowiecznym malarstwem książkowym (Utzig 2018). Pokrewieństwa formalne pomiędzy pracami reprezentującymi różne gatunki malarstwa najpewniej mają związek z procedurami zarządzania ówczesnymi warsztatami i sposobem wymiany wzorów kompozycyjnych. „Jeden artysta  - pisze J. Utzig (2018) - mógł specjalizować się w różnych technikach, czego przykładem jest już XII-wieczny mnich Teofil, autor słynnego traktatu technologicznego. Najprawdopodobniej był on przede wszystkim złotnikiem, ale świetnie orientował się również w sposobach wykonywania dzieł malarstwa, także witrażowego. Witrażyści, podobnie jak inni malarze, potrzebowali wzorów, z których najłatwiejsze w przenoszeniu były właśnie księgi lub pojedyncze karty. Nie ma podstaw, by twierdzić, że powiązania między witrażownictwem a innymi dziedzinami malarstwa, np. iluminatorstwo, miały charakter powszechny i unormowany, ale wiele przykładów wskazuje, że przypadki takich zależności nie należały do rzadkości”. Nasuwa się tutaj przykład kopiowania ilustracji z rękopisów zwanych Biblia pauperum w niezachowanych przeszkleniach klasztoru benedyktyńskiego w Hirsau. Powtórzenia malarstwa iluminatorskiego występują także w kościele Mariackim w Krakowie. Ewidentnym przykładem formalnych związków witraży z programem obrazowym kodeksów jest wystrój okien kościoła w austriackim Parmi, czy w Lorach (XIV w.) Bliskie nawiązania do Biblii pauperum pojawiają się także w kościele dominikanów św. Pawła w Brandenburgu oraz w przeszkleniach chóru kościoła św. Szczepana w Wiedniu, w witrażach w kościele św. Jana w austriackim Weis, w prezbiterium kościoła Mariackiego we Frankfurcie nad Odrą (Utzig 2014). W przypadku kwater włocławskich uznaje się ich analogię z witrażownictwem austriackim (także Górnej Nadrenii i Bawarii), wskazując m.in. na notowanego w klasztorze Sankt Florian artystę określanego jako „Magister Wolfhardus vitrarius et pictor”(1330), który zgodnie z ww. tytułem prawdopodobnie pracował jako twórca witraży i jako malarz. Niezależnie jednak kto istotnie był twórcą witraży włocławskich znał on dzieła miniatorstwa z tamtych regionów (Utzig 2018). Najistotniejsza  wydaje się w tym miejscu obserwacja - konkluduje J. Utzig (2014) -, że nie tylko rękopisy tego typu mogły dostarczać wzorów dla malarstwa witrażowego (co wszakże nie było działaniem powszechnym), lecz także witraże mogły stanowić inspirację dla wykształcenia się treści i ikonografii kodeksów typologicznych - prawdopodobnie ten kierunek zależności był wcześniejszy, częstszy i ważniejszy.
J. Utzig w swoich badaniach zwraca uwagę także na wzajemne odniesienia witrażownictwa z malarstwem ściennym podając przykład przeszkleń kościoła farnego w Chełmnie i stwierdza, że „witraże chełmińskie charakteryzują tak uderzające analogie z malowidłami ściennymi na zamku Karlstein w Czechach, szczególnie zaś z dziełami działającego tam w latach 1357— 1365 mistrza Teodoryka, że można je uznać za dzieło jego ucznia. Mistrz Teodoryk był wyrazicielem nowego stylu dążącego do realizmu, a nawet naturalizmu. Bezpośrednia zależność od środowiska artystycznego dworu Karola IV w Pradze, w szczególności warsztatu mistrza Teodoryka, pozwala witraże chełmińskie uważać za powstałe około 1370 r. lub nieco później. Datowanie ułatwia także szczegół kostiumologiczny, a mianowicie rozszerzające się zakończenia rękawów, tzw. muffy, na które moda promieniująca z Pragi przyjmuje się u nas dopiero w 4 ćwierci XIV w.” (Utzig 2018).

Warto przy tej okazji wspomnieć, że w epoce gotyku ścienne polichromie w świątyniach zostały zastąpione witrażami, które wypełniły ogromne połacie otworów okiennych i tym samym stały się immanentnym, niejako związanym z konstrukcją obiektu elementem architektury (malarstwo ścienne, pokrywało jedynie powierzchnię obiektów będąc właściwie „dodatkiem” do architektury).

Poszukując innych afiliacji „międzygatunkowych” na obszarze malarstwa istotny wydaje się fakt prawdopodobnego oddziaływania techniki mozaiki na wykształcenie się sztuki witrażu. Pewne powiązania w tym kierunki wykazują najwcześniejsze witraże romańskie np. z Wissenburga i z Reims z IX w. i z X w. Technika wypełniania otworów okiennych znana była już w VI w. (Rzepińska 1989), choć niektóre źródła przywołują odkrycia archeologiczne sugerujące, że szklenie okien kolorowym szkłem wykonywano już w starożytnym Egipcie i Mezopotamii. Technikę wykonywania witraży do perfekcji doprowadziło chrześcijaństwo (np. XIV wieczni mistrzowie francuscy), które traktowało je nie tylko jako nośnik treści religijnych, ale także jako element współtworzący tajemnicę i piękno przestrzeni sakralnej, piękno, które w średniowieczu utożsamiano z pięknem Boga.

Literatura
Rzepińska M., 1989, Historia koloru w dziejach malarstwa europejskiego, Warszawa: Arkady, 1989, s. 157.
Utzig J., 2018, Czternastowieczne witraże w katedrze we Włocławku i ich relacje z malarstwem książkowym, Stare i nowe dziedzictwo Torunia, Bydgoszczy i regionu, Studia i materiały z dziedzictwa kulturowego Torunia i regionu,  t. 2, Toruń 2018 [on line] http://dx.doi.org/10.12775/SiMDzKTiR_T2.2018.011 (data dostępu: 15.03.2023).
Utzig J., 2014, Średniowieczne witraże a Biblia pauperum - problem wzajemnych relacji, Modus - prace z historii sztuki, XIV, s. 71-97 [on line] https://ruj.uj.edu.pl/xmlui/bitstream/handle/item/23373/utzig_sredniowieczne_witraze__2014.pdf?sequence=1&isAllowed=y (data dostępu: 20.05.2023).

Fotografia
montaż: Rafał G. Nowicki - z prawej: fragment iluminacji z Biblia pauperum, Biblioteka opactwa Sankt Florian; z lewej: fragment witraży z kościoła katedralnego pw. Wniebowzięcia NMP, w kaplicy św. Barbary, kwatera witrażowa "Ucieczka Świętej Rodziny do Egiptu"; (reprodukcje pochodzą z artykułu: Utzig J., 2018, Czternastowieczne witraże w katedrze we Włocławku i ich relacje z malarstwem książkowym, Stare i nowe dziedzictwo Torunia, Bydgoszczy i regionu, Studia i materiały z dziedzictwa kulturowego Torunia i regionu,  t. 2, Toruń 2018 [on line] http://dx.doi.org/10.12775/SiMDzKTiR_T2.2018.011 (data dostępu: 15.03.2023).